Η σεξουαλική αγωγή αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα πρόληψης της σωματικής και ψυχικής υγείας των παιδιών.
Πότε είναι η κατάλληλη ηλικία να μιλήσουμε για το σεξ στα παιδιά; Με ποιον τρόπο; Το παιδί μου μού κάνει ερωτήσεις που με φέρνουν σε αμηχανία: με ρωτάει τι είναι το σεξ ή πώς έρχονται στον κόσμο τα παιδιά, τι πρέπει να απαντήσω; Τι είναι η σεξουαλική αγωγή; Τι πρέπει να περιλαμβάνει; Υπάρχει όφελος για τα παιδιά μου ή αντιθέτως είναι επικίνδυνο να μιλήσουμε για τα παραπάνω θέματα; Μπορώ να προστατεύσω τα παιδιά μου από διάφορους επιτήδειους και από το ενδεχόμενο να πέσουν θύματα αποπλάνησης;
Αυτά και άλλα πολλά είναι τα ερωτήματα που απασχολούν εσάς τους γονείς στην καθημερινή επαφή με τα παιδιά σας. Η δυσκολία που συνοδεύει αυτά τα θέματα είναι μεγάλη. Δυσκολία τόσο στο επίπεδο της αξιολόγησης του περιεχομένου των συζητήσεων, όσο και της γενικότερης διαχείρισής τους.
Τι εμποδίζει τους γονείς να ανοίξουν συζητήσεις με τα παιδιά τους γύρω από το σεξ;
Πρώτον, ένας παράγοντας είναι η ντροπή. Ο τρόπος που είναι δομημένη η κοινωνία μας εγγράφει το σεξ και γενικότερα τη σεξουαλικότητα στις συνειδήσεις μας ως ένα θέμα ταμπού. Η υπερέκθεση σε εικόνες και πληροφορίες που συνδέονται με το σεξ δεν αναιρεί το παραπάνω δεδομένο. Αντίθετα το ενισχύει. Αναλογιστείτε αν η παραπάνω αναφερόμενη έκθεση μάς έχει εξοικειώσει περισσότερο με πραγματικές συζητήσεις γύρω από το σεξ. Αξίζει να προσέξει κανείς τι συμβαίνει, όταν η συζήτηση στρέφεται στην προσωπική μας εμπλοκή με το θέμα αυτό. Τότε τα πράγματα φαίνεται να δυσκολεύουν στο επίπεδο της προσωπικής έκθεσης.
Δεύτερον, αποθαρρυντικός παράγοντας για τους γονείς είναι η ανασφάλεια που αισθάνονται για τον τρόπο που θα το κάνουν αυτό. Φαίνεται πως το σχολείο και η κοινωνία δεν έχουν φροντίσει έως τώρα να μας διδάξουν τον τρόπο, ενώ η σεξουαλική αγωγή δεν έχει συμπεριληφθεί με καθολικό τρόπο στην ανατροφή και στην εκπαίδευση των παιδιών. Φυσικά αν δεν είχατε μάθει ως παιδιά να συζητάτε για τέτοιου είδους θέματα με τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς σας, δεν είναι μάλλον πολύ πιθανό να έχετε αποκτήσει φυσικές δεξιότητες για κάτι τέτοιο. Αυτές οι δεξιότητες σε διαφορετική περίπτωση θα σας καθοδηγούσαν σε μια αντίστοιχη συζήτηση με τα παιδιά σας. Επομένως, χρειάζεται να τις καλλιεργήσετε από την αρχή.
Τέλος, συχνά επικρατούν στους γονείς. Πολλοί θεωρούν ότι μια τέτοια συζήτηση όχι μόνο δεν θα είναι επωφελής για τα παιδιά, αλλά θα μπορούσε να γίνει και επιζήμια.
Τι ισχύει τελικά σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή και πάνω σε ποιες αρχές βασίζεται;
Αυτό που ισχύει σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή είναι ότι όχι μόνο δεν μπορεί να γίνει επιζήμια, αλλά αντιθέτως αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα πρόληψης της σωματικής και ψυχικής υγείας παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Τα αποτελέσματά της δηλαδή είναι μακροπρόθεσμα και συνοδεύουν το άτομο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το διευκολύνουν να αναπτύξει μια θετική σχέση με τη σεξουαλικότητά του.
Βασική αρχή της σεξουαλικής αγωγής, όπως άλλωστε ισχύει σε όλα τα θέματα της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού, είναι ότι η συζήτηση καθοδηγείται από τα ερωτήματα που θα υποβάλει το ίδιο το παιδί.
Μια δεύτερη αρχή είναι πως οι πληροφορίες που θα δώσουμε στο παιδί και τον έφηβο χρειάζεται να περιγράφονται μέσα από επιστημονική ορολογία. Όπως για παράδειγμα η περιγραφή των γεννητικών οργάνων ή της λειτουργίας τους. Οι πληροφορίες που δίνουν οι γονείς θα πρέπει να είναι επιστημονικά ορθές. Όπως επίσης και να παραμένουν εντός ενός ενημερωτικού πλαισίου χωρίς να να διεγείρουν τη φαντασία των παιδιών. Βέβαια οι αναζητήσεις και τα ερωτήματα των παιδιών καθορίζονται από την ηλικία τους και θα τα εξετάσουμε παρακάτω ανά ηλικιακή ομάδα.
Η τρίτη αρχή είναι ο προσανατολισμός που χρειάζεται να προτάξουν οι γονείς προς το επίπεδο της σχέσης. Σε κάθε ηλικιακή φάση της ανάπτυξης του παιδιού ή του εφήβου χρειάζεται να δώσουν το μήνυμα πως το σεξ μπορεί να είναι πιο ικανοποιητικό συναισθηματικά μέσα στο πλαίσιο μιας σχέσης. Και μάλιστα μιας σχέσης που δημιουργεί συναισθήματα ασφάλειας, αγάπης και κυρίως σεβασμού ανάμεσα στους δύο ερωτικούς συντρόφους. Ιδιαίτερη αναφορά από τους γονείς χρειάζεται να γίνει και ως προς τη συναίνεση. Ο κάθε ερωτικός σύντροφος είναι απαραίτητο να τη λάβει από τον άλλο, για να προχωρήσει σε οποιοδήποτε στάδιο και πράξη της κοινής ερωτικής τους ζωής.
Ποια θέματα χρειάζεται να καλύψει η σεξουαλική αγωγή, ώστε να είναι πλήρης;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανατροφής του παιδιού και μέχρι την εφηβεία χρειάζεται να έχουν καλυφθεί τα παρακάτω θέματα:
Σε επίπεδο φυσιολογίας: Η ανατομία του γεννητικού συστήματος και οι διαφορές των δύο φύλων. Οι αλλαγές στο σώμα και η ωρίμανση του γεννητικού συστήματος. Η διαδικασία της σύλληψης, η κυοφορία και η γέννηση, η αντισύλληψη.
Σε κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο: Οι ερωτικές σχέσεις, η διαφοροποίηση στα συναισθήματα όπως φιλία, έρωτας, αγάπη. Η διαφορετικότητα στη σεξουαλικότητα του κάθε ατόμου, οι διάφοροι τύποι οικογενειών- ομόφυλα και ετερόφυλα ζευγάρια. Η αποδοχή και ο σεβασμός της διαφορετικότητας όλων μας.
Σε επίπεδο ενδυνάμωσης του παιδιού και του εφήβου: Η έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεων μας σε όσους μας ενδιαφέρουν. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων και η προστασία μας, η έννοια της συναίνεσης και η σημασία των σχέσεων στη ζωή μας.
Κατά τη διάρκεια κάθε αναπτυξιακής φάσης σε ποια ερωτήματα θα κληθούν οι γονείς να απαντήσουν και με ποιον τρόπο;
Κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας τα παιδιά θα παρουσιάσουν ενδιαφέρον για τα μέλη του σώματος. Όπως επίσης και για τις διαφορές των γεννητικών οργάνων ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι γονείς χρειάζεται να ονοματίσουν τα μέλη του σώματος με επιστημονικούς όρους, καθώς και τη λειτουργία των οργάνων.
Κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας τα παιδιά θα δείξουν ενδιαφέρον για τον τρόπο που γίνεται η τεκνοποίηση. Με λόγια απλά οι γονείς πρέπει να μιλήσουν για τα συναισθήματα που φέρνουν τους ανθρώπους κοντά δηλαδή την αγάπη και τον έρωτα. Στη συνέχεια θα χρειαστεί να εξηγήσουν τις έννοιες της συμβίωσης, της σχέσης και του γάμου και τέλος να μιλήσουν για τα διαδικασία του σεξ. Συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε επιστημονική ορολογία, για να ονοματίσουμε τα όργανα και τις λειτουργίες. Η περιγραφή όμως είναι απλοποιημένη, ώστε να γίνει κατανοητή από τα παιδιά. Θα μπορούσαμε να πούμε για παράδειγμα πως το πέος μπαίνει στον κόλπο και αφήνει ένα σποράκι. Το σποράκι αυτό θα γονιμοποιηθεί και θα μεγαλώσει στη μήτρα της γυναίκας. Ώστε μετά από 9 μήνες να ολοκληρωθεί η κυοφορία και να γεννηθεί το μωράκι κλπ.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, αλλά κυρίως στην εφηβεία, η σεξουαλικότητα του ανθρώπου χρειάζεται να μπει σε ένα πλαίσιο. Μέσα από αυτό η κοινωνία θα μεταδώσει ρόλους, αρχές και τρόπους έκφρασης της σεξουαλικότητας. Σκοπός είναι αυτή να δομηθεί και να αναπτυχθεί, ώστε να ευημερήσει το άτομο μέσα στις ερωτικές του σχέσεις. Είναι γεγονός ότι βασική ανάγκη των εφήβων είναι η στροφή προς την ομάδα των συνομηλίκων για στήριξη. Ωστόσο, οι γονείς εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του εφήβου και να έχουν ενεργή παρουσία στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους.
Σε επίπεδο πληροφοριών θα χρειαστεί να τους μιλήσετε για τη σεξουαλική πράξη, την αντισύλληψη και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Ωστόσο, οι γονείς δεν πρέπει να μείνουν στο επίπεδο της πληροφόρησης, αλλά να δώσουν έμφαση στις παραμέτρους της σχέσης, όπως στην έννοια της συναίνεσης, του σεβασμού, της αυτοδιάθεσης του σώματος. Όπως επίσης και της ελευθερίας να επιλέγεις ότι επιθυμείς χωρίς εξαναγκασμό.
Επειδή πρόκειται για μια περίοδο κατά την οποία μαζί με την ήβη το σώμα έρχεται πάλι στο προσκήνιο με τη σεξουαλικότητα. ο έφηβος μπορεί να χρειαστεί καθησυχασμό για τις ορμές που εγείρονται. Όπως επίσης και για τη διάθεση να πειραματιστεί φαντασιακά αρχικά με όσα επιθυμεί. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται να καταστήσουμε σαφές στους εφήβους πως η σεξουαλικότητά τους είναι κάτι φυσιολογικό και αποδεκτό μέσα στην οικογένεια. Επίσης, πάντα τονίζουμε τα προτερήματα της σεξουαλικής ζωής μέσα σε σχέση, καθώς και την αποδοχή στη διαφορετικότητα, μιλώντας τόσο για τις ετερόφυλες όσο και για τις ομόφυλες σχέσεις.
Αντιμετωπίζοντας τη σεξουαλική παρενόχληση
Η σεξουαλική αποπλάνηση ή η παρενόχληση είναι γεγονότα εξαιρετικά αποτρόπαια. Έτσι, ένας γονιός εξαιτίας των πολύ έντονα αρνητικών συναισθημάτων που βιώνει ίσως να δυσκολευτεί πάρα πολύ να διαχειριστεί μια αντίστοιχη κατάσταση. Οι γονείς ενός παιδιού που παρενοχλήθηκε είναι πολύ πιθανό να αισθάνονται θυμό, φόβο και ενοχές, γιατί δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την παρενόχληση. Μπορεί ακόμη και να βρίσκονται σε ψυχολογική άρνηση του γεγονότος. Όλα τα παραπάνω συναισθήματα είναι σίγουρα φυσιολογικά. Ωστόσο, μπορεί να λειτουργήσουν ως εμπόδιο στη σωστή διαχείριση της κατάστασης με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από ανθρώπους που να μπορούν να τα ακούσουν. Οι γονείς λόγω του συναισθηματικού δεσμού που έχουν με το παιδί τους είναι συνήθως οι καταλληλότεροι άνθρωποι για να του συμπαρασταθούν.
Οι γονείς ενός παιδιού που έπεσε θύμα κακοποίησης θα χρειαστεί να κινηθούν σε διάφορα επίπεδα, για το καλό του παιδιού τους. Θα πρέπει να δρομολογηθούν νομικές και ιατρικές ενέργειες, όπως επίσης και η ψυχολογική του υποστήριξη. Όλα τα παραπάνω απαιτούν ψυχραιμία, ηρεμία και δεκτικότητα απέναντι στο παιδί.
Κάποιες φορές μάλιστα στις περιπτώσεις που το παιδί τους δεν κάνει πρώτο το βήμα να τους εκμυστηρευτεί την κακοποίηση, θα χρειαστεί να δείξουν οι ίδιοι ευθυκρισία και πολύ οξυμένα αντανακλαστικά. Θα πρέπει να παρατηρήσουν σημάδια στο παιδί τους, τα οποία να συνδέονται με ενδεχόμενη αποπλάνηση από ενήλικα. Προσέξετε αν το παιδί σας αναπτύσσει ξαφνικά έντονο φόβο. Μήπως παρουσιάζει άγχος, ταραγμένο ύπνο ή αρχίζει να απομονώνεται από φίλους του και γενικότερα από τις συνηθισμένες δραστηριότητές του; Αναπτύσσει ξαφνικά έντονο άγχος αποχωρισμού από εσάς ή σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους και πονόκοιλο χωρίς κάποια οργανική αιτία;
Σε περίπτωση που παρατηρείτε σημάδια στη συμπεριφορά του παιδιού σας, τα οποία σας κινούν τις υποψίες για σεξουαλική κακοποίηση, δώστε του την ευκαιρία να σας εμπιστευθεί και να εκφραστεί, δηλώνοντάς του την απόλυτη διαθεσιμότητα και συμπαράστασή σας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να σας εμπιστευθεί και να εκφραστεί, ώστε να ακολουθήσουν οι απαραίτητες ενέργειες διαχείρισης του συμβάντος. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το παιδί που έχει κακοποιηθεί χρειάζεται άμεση βοήθεια. Στην αντίθετη περίπτωση οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι ιδιαίτερα δυσμενείς για την ανάπτυξη και την ψυχική του υγεία.
Δουλεύοντας στο επίπεδο της πρόληψης
Τα παιδιά δεν γνωρίζουν από μόνα τους ότι η αποπλάνηση είναι απαράδεκτη και ανεπίτρεπτη τόσο ηθικά και συναισθηματικά όσο και νομικά. Είναι πράγματα που χρειάζεται να τους τα εξηγήσουμε με τον κατάλληλο τρόπο. Η πρόληψη είναι αποκλειστικά και μόνο ευθύνη των ενηλίκων. Τέτοιου είδους συζητήσεις ξεκινούν πρωτίστως από τους κόλπους της οικογένειας. Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν σε ποιον να απευθυνθούν, εάν κάποιος τους παρενοχλήσει σεξουαλικά. Δηλαδή στους ίδιους τους γονείς.
Οι γονείς χρειάζεται να εξηγήσουν στα παιδιά πως το σώμα τους τούς ανήκει και πως κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τα αγγίζει παρά τη θέλησή τους. Σε σχέση με τα σωματικά όρια είναι χρήσιμο τα παιδιά να διδαχθούν τον κανόνα των εσωρούχων. Πείτε στα παιδιά ότι κανείς δεν επιτρέπεται να τους αγγίξει στα μέρη του σώματος, τα οποία καλύπτονται από τα εσώρουχα. Ο κανόνας αυτός είναι απλός και εύκολα ανακαλείται από τα παιδιά, θέτοντας ένα φυσικό σωματικό όριο.
Μιλήστε επίσης για τα μυστικά, καθώς πρόκειται για μια συνηθισμένη τακτική όσων προβαίνουν σε σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών. Διδάξτε στα παιδιά σας πως όταν ένας ενήλικας τους προτρέπει να κρατήσουν μυστικά που αφορούν στην αλληλεπίδρασή τους μαζί του αυτό είναι επίφοβο. Ιδιαίτερα όταν αυτό δημιουργεί στα παιδιά άγχος, αμηχανία και νευρικότητα. Αναμφισβήτητα πρόκειται για καταστάσεις που θα έπρεπε να μοιραστούν με τους γονείς τους.
Σε περίπτωση προσέγγισης από ενήλικα με προθέσεις που φαίνεται να παραβιάζουν τους παραπάνω κανόνες, δώστε σαφείς οδηγίες στα παιδιά σας. Θα μπορούσατε να τους πείτε, πρώτον, να αρνηθούν κάθε πρόταση προσέγγισης. Δεύτερον, να απομακρυνθούν από το σημείο άμεσα. Τρίτον, να ενημερώσουν άμεσα τους γονείς τους.
Σε γενικές γραμμές τα παιδιά δεν αρκεί μόνο να διδαχθούν τους κανόνες με τους οποίους θα αντιμετωπίσουν τις αποτρόπαιες πράξεις των επιτηδείων. Πρέπει να βιώνουν στην πράξη τον σεβασμό των ορίων του σώματός τους μέσα στην ίδια την οικογένεια. Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να σέβονται τα σωματικά όρια του παιδιού, καθώς και την προσωπικότητά του. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος, ώστε να ενδυναμώσετε και να προστατεύσετε τα παιδιά σας από το ενδεχόμενο της κακοποίησης. Είναι βασικό οι ερωτογενείς ζώνες των παιδιών να μην αγγίζονται από τους γονείς και τα άλλα μέλη της οικογένειας.
Όπως επίσης χρειάζεται να τους διδάξετε την απαγόρευση της αιμομιξίας, ιδιαίτερα την περίοδο του Οιδιπόδειου ανάμεσα δηλαδή στα 3-5 χρόνια. Η αποδοχή της απαγόρευσης της αιμομιξίας σημαίνει ότι δεν μπορείς να παντρευτείς κάποιο μέλος της οικογένειάς σου. Αυτή η αποδοχή θα βάλει μετέπειτα τις βάσεις για την οικοδόμηση μιας υγιούς προσωπικότητας. Άλλωστε, παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε μια οικογένεια με σαφή όρια ως προς τη σεξουαλικότητα, αλλά και με σεβασμό στην προσωπικότητα όλων των μελών της φαίνεται να είναι περισσότερο ενδυναμωμένα.
Θα λέγαμε ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας. Άλλωστε, μέσα από την εκδήλωσή της ως επιθυμία προς έναν ερωτικό σύντροφο σηματοδοτείται η αρχή της ζωής. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να την δούμε ως ένα κομβικό πεδίο της υγείας και της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Εν τέλει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αποτελεί βασικό πυλώνα πρόληψης και παρέμβασης για τη διασφάλιση της σωματικής και ψυχικής υγείας όλων μας.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
ΜΑΡΑΣΙ ΚΑΝΤΙΑ Κ., ΜΙΓΑΓΙΟΝ ΛΟΠΕΘΟΣΑ ΠΙΛΑΡ, ΝΤΙΑΘ ΜΟΡΦΑ Χ.Ρ., ΠΑΛΟΠ Μ. Μ. (2013), “Το πρώτο μου βιβλίο για το σεξ”, Εκδόσεις Μίνωας
ΤΣΙΑΝΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ, ΤΖΙΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (Eπιμέλεια) (2007), “Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για…”, Εκδόσεις ΚΟΑΝ
-
Bélisle (Sous la direction de) (2003), Adolescence, amour et sexualité, Lyon : Chronique Sociale.
INFO!
Υπατία Βρεττού
Ψυχολόγος , Παιδοψυχολόγος
Διεύθυνση: Ερμού 36, Κέντρο
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6984157401
Website
Facebook
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 17:00-21:00 (μόνο κατόπιν ραντεβού)
